 |
Auteur: Ed Hupkens Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch |
Het Kruithuis gezien vanaf de Citadellaan. Anno 1950. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0028252
De vestingbouwer Jan van der Weeghen (ca. 1560 – 1642) is, tijdens en vlak na het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) in de Tachtigjarige Oorlog, op veel manieren actief geweest om de vesting ‘s-Hertogenbosch te verstevigen. Hij is vooral bekend geworden door zijn ontwerp van het Kruithuis, dat gebouwd is tussen 1618 en 1621. Op een stuk moerassig grond van het in 1629 geconfisqueerde Geertruiklooster is het Kruithuis opgericht. Sinds januari 1989 staat het als rijksmonument geregistreerd.
Het grondplan van het complex, ontworpen om buskruit veilig te bewaren, is een gelijkmatige zeshoek. Het pand is een langgerekt, geknikt bouwwerk rond een open binnenplaats. Er zijn twee gemetselde, zeshoekige traptorentjes met wenteltrap op de buitenhoeken. Aan de stadszijde werd het gebouw afgesloten met een geknikte, dikke muur met een overdekte galerij. Het naar buiten geheel gesloten complex werd afgedekt met een hoge kap. Uit overwegingen van veiligheid werd het gebouw van de stad afgekeerd. De monumentale poort bevond zich daarom aan de achterzijde, gezien vanuit de stad. Het geheel was omgeven door een gracht met een valbrug, waarover men door een poort in het Kruithuis kwam. In 1769 werd de gracht gedempt en de brug afgebroken. In de 19e eeuw werd het Kruithuis uitgebreid door het dichtmetselen van de open galerij, en werden in de buitengevel ramen aangebracht. Door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart (1823-1826) ging de dikke buitenmuur dienstdoen als grondkering van de kanaaldijk.
Vanwege het ontploffingsgevaar was het pand maar kort in gebruik voor opslag van kruit. Het gevaarlijke goedje werd verspreid over verscheidene munitiebunkers langs de stadswallen. Het gebouw heeft daarna dienst gedaan voor uiteenlopende defensiedoeleinden, zoals een laboratorium, materiaalopslag en kledingmagazijn. Een deel van het complex werd begin 20e eeuw benut als werf voor een aannemerij. In 1917 kwam het Kruithuis in handen van de gemeente ’s-Hertogenbosch. Het pand werd omgebouwd tot repetitieruimte van het Brabants Orkest. Tijdens deze aanpassing werd een groot deel van de tweebeukige binnenruimten vergroot. Hierbij werd de tussenscheiding, bestaande uit een zware muur met grote boogopeningen, gesloopt en vervangen door onderslagbalken die werden opgehangen aan de kapconstructie. Het voormalig militair gebouw bood daarna huisvesting aan het Stedelijk Museum voor hedendaagse kunst en aan STOK (Stedelijk Overleg Kunstenaars ’s-Hertogenbosch). De draagmuur met boogstelling werd toen hersteld. Er zijn plannen om in het Kruithuis en de omliggende panden een vesting- annex watermuseum, horeca (hotel/restaurant) of kantoren onder te brengen.