 |
Auteur: Ed Hupkens Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch |
De Oude Sint-Jacobskerk aan de Bethaniestraat, met links de nieuwe vleugel van Reinier van Arkel in aanbouw. Anno 1935. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0045222
De Oude Sint-Jacobskerk aan de Bethaniestraat 4 kent een bewogen verleden. De oudst bekende vermelding van de kerk is de stichtingsakte uit 1430. Hierin geeft paus Martinus V toestemming aan de broederschap van de apostel Jacobus om een kapel met klokkentoren en hospitium (gastenverblijf) te bouwen voor pelgrims naar Santiago de Compostela in Noord-Spanje. Deze broederschapskapel werd in de 16e eeuw uitgebreid tot de omvang die het huidige gebouw nog steeds heeft. Aanleiding tot de verbouwing was waarschijnlijk de verheffing van de kapel tot parochiekerk in 1569. Na het beleg en inname van de stad in 1629 werd het gebouw van de katholieken onteigend. Tot 1650 deed het dienst als protestants gebedshuis. Vervolgens werd het wagenhuis (tot 1668), daarna een paardenstal. In 1744 werd naast de Oude Sint-Jacobskerk de Jacobskazerne gebouwd. De kerk werd in 1752 tot militair arsenaal of tuighuis getransformeerd. In het hele gebouw werden in 1752 drie verdiepingsvloeren aangebracht met zware moerbalken en een houtskeletconstructie. Alle gotische kerkvensters werden dichtgemetseld, per verdieping kwamen er kleinere ramen. De gehele dakconstructie werd vernieuwd, de voorgevel werd opnieuw opgetrokken. Deze verbouwing uit 1752 bepaalt tot op de dag van vandaag het gezicht van het gebouw.
In de loop van de 19e eeuw ontstond rond het gebouw een uitgebreid kazernecomplex. Na de Eerste Wereldoorlog werd het complex buiten werking gesteld, rond 1920 eindigde de militaire geschiedenis van de kerk. Het grote pand werd ter beschikking gesteld aan het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, dat vanaf 1924 het gebouw inrichtte als Noordbrabants Museum. In 1987 vertrok het museum naar zijn huidige locatie aan de Verwersstraat. Sindsdien is de Oude Sint-Jacobskerk de thuisbasis van de gemeentelijke afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten (BAM). In 2015 zijn de BAM, het Stadsarchief en de Stichting Vestingwerken samengevoegd tot één gemeentelijke afdeling: Erfgoed ’s-Hertogenbosch.
Een arsenaal of tuighuis is een opslagplaats van militaire spullen, in het geval van de Oude Sint-Jacobskerk vooral bedoeld voor materieel van de artillerie. Van 1880 tot 1920 was het gebouw in gebruik als een kazerne en droeg het de naam Kazerne Groot Tuighuys. Juist omdat deze voormalige militaire opslagfunctie zo dicht bij de huidige depotfunctie van de archeologen en bouwhistorici ligt, heeft de Oude Jacobskerk in 2013 de naam Het Groot Tuighuis gekregen. Veel zaken herinneren vandaag de dag nog daaraan: de opslagzolders, een hijsinstallatie uit 1752, militaire gebruiksvoorwerpen. Sinds januari 1989 staat de Oude Jacobskerk geregistreerd als rijksmonument.